Kako stojimo sa novim politikama?
Kako stojimo sa onim što se obično naziva novim politikama u Novom Sadu? Ima li nade za njih, pošto ih dosta građana priziva? Nekoliko nedelja pre izbora za savete mesnih zajednica u Novom Sadu održanih u junu 2021, desila se ubedljiva pobeda levo-zelene koalicije Možemo! u Zagrebu, koja je osvojila mesto gradonačelnika, gotovo većinu u skupštini i većinu u institucijama mesne samouprave (Zagreb je decentralizovan po ovom principu) – u gradskim četvrtima i mjesnim odborima. U tom trenutku, to je unelo dosta entuzijazma u govor o srpskoj političkoj sceni u smislu nade, ali i pitanja možemo li isto uraditi i može li se nešto slično dogoditi i ovde. U pitanju je, pre svega, bio govor javnih ličnosti i nezavisnih novinara u javnom prostoru, koji su hrabrije ili sramežljivije nastojali postaviti to pitanje. Odgovore su najčešće davali sami, apstraktne i sa umerenim optimizmom, a to što su gotovo u istu političku ravan pokušali staviti i pobedu nezavisnih kandidata u nekoliko novosadskih mesnih zajednica kao najavu promena u Srbiji, jasnije je govorilo o tome da je taj diskurs formiran van političkog procesa, politike kao mišljenja i temeljnog angažmana na samim izborima za mesne zajednice.
Ali pošto smo se u poslednjih nekoliko godina potrudili da steknemo uvid u formiranje političkih stranaka i platformi Možemo! i Zagreb je naš!, moramo reći da su u pitanju samo izdaleka slični procesi. Dugogodišnja saradnja aktera ovih političkih platformi, najpre kroz projektni rad NGO-a i nezavisne kulturne scene, koja prelazi u rad na infranstrukturnoj i formalizovanoj podršci civilnom društvu na lokalnom i nacionalnom nivou, te postaje podrška lokalnim inicijativama građana kroz mnoštvo koncentrisanih i artikulisanih aktivističkih akcija u javnom prostoru, među kojima je i nacionalni referendum kojim su se povezali sa sindikatom i drugim političkim akterima i formirali političku platformu, a zatim i partiju, stvorila je mrežu aktera koja je sve vreme ostala u vezi sa internacionalnim partnerima sličnog opredeljenja. Ovo su samo neki od momenata procesa koji je razvijan da bi se došlo do onoga što danas znamo kao levo-zelenu koaliciju i municipalističku politiku u susednoj državi i republici bivše Jugoslavije.
Međutim, u Srbiji i Novom Sadu, mi svedočimo drugačijim fenomenima: slabo i potkapacitirano civilno društvo, čemu često doprinose i sami akteri civilnog društva; postojano nepoverenje prema njemu koje dolazi sa svih tačaka političkog spektra ali i od strane građana; jasno izražen otpor prema projektnom radu i finansiranju (čak i iz levo orijentisane akademske zajednice, odakle bi to najmanje trebalo da očekujemo, a iz koje danas možemo čuti pežorativan izraz „NVO grantojedi”); povezivanje bazirano na ličnim a ne organizacijskim i principijelnim odnosima; isključenja i, jednom rečju, rad upravo na sprečavanju formiranja i izgradnje autentične organizacije koja bi bila van kontrole vlasti. Ono sa čim smo već upoznati jeste da u Novom Sadu nastaju nove političke organizacije samo kada ih formira ili na njih snažno utiče vlast i partije koje u njoj čine vladajuću koaliciju, i to bar po jedna pred svake lokalne izbore.
Ono što obeležava novosadsku aktivističko-političku scenu jeste mnoštvo neformalnih građanskih inicijativa čiji osnovni način postojanja jesu grupe na društvenim mrežama i akcije oko kojih se ove grupe i formiraju, a koje nakon svog izvođenja ostaju kao mesta sa više hiljada članova koji se međusobno obaveštavaju o lokalnim i komunalnim problemima. Ovaj kapacitet i fenomen ne treba zanemariti, jer takve grupe zaista jesu mesto informisanja građana o raznim problemima i mesto njihove razmene i komunikacije. Ali su to i mesta kojim upravljaju administratori-aktivisti koji oblikuju ovaj javni prostor često do mere da on postaje isključujući i u nekim slučajevima gotovo privatan. Iako ove inicijative najčešće nastaju oko zelene problematike i poboljšanja uslova života građana u gradskim sredinama kroz zahtev da građani budu uključeni u procese planiranja i razvoja grada (za to zaista postoje instrumenti neposrednog učešća koji se, suprotno uvreženom mišljenju, retko koriste), osnovni problem koji smo identifikovali jeste njihov otpor prema politici, pa tako o nekakvoj koalciji ili levo-zelenoj platformi, kakvu vidimo u Hrvatskoj, teško da može biti reči u našem lokalu. O tome smo već pisali i govorili, pa ćemo u ovom tekstu to ponoviti ukratko.
Iskustvo i uvidi nam govore da je otpor prema politici, koji se racionalizuje i činjenicom da inicijative čine „obični građani” koji su prinuđeni da se angažuju (jer, kako sami kažu, radije to ne bi činili), u osnovi je formiranja odnosa prema vlasti koji nije na distanci od nje, već u odnosu u kojem joj je podređena i u kom se od vlasti očekuje brzo rešenje problema. Jedna od ilustracija tog odnosa jeste sinhron i unison otpor prema opozicionim strankama – napadima od strane vlasti i javnim distanciranjem od strane građana – u oba slučaja otvoreno neprijateljski prema onima koji takođe imaju političko pravo da se organizuju u sistemu parlamentarne demokratije kakav je i srpski. Direktna posledica toga jeste odbijanje da svoju praksu nazovu politikom. To smo evidentirali kao krizu političkih prava, a koja smatramo da je potrebno braniti, bez obzira što postoje brojni problemi u odnosu građana prema starim opozicionim partijama, o čemu bi i sami imali šta da kažemo. Kulminacija tog odnosa građana iz neformalnih inicijativa i opozicionih partija (koji sa nekoliko nevladinih organizacija u Novom Sadu čine inicijativu „Vidi gari ne može!”), vidljiva je u slučaju borbe protiv stambenog projekta „Novi Sad na vodi”, za koji je vlast već počela da priprema teren. Iako su i jedni i drugi javno iskazali spremnost da brane obale Dunava, čak i svojim telima (u tome su ipak glasniji opozicioni lideri), pokazalo se, barem do sada, da saradnja ni po ovom pitanju nije moguća. Distancu prema vlasti zamenile su podele iza kojih ne stoji politika, već kalkulantsko ponašanje obe strane. Stranke se ne otvaraju prema građanima i izbegavaju situacije u kojima bi se mogla pokazati njihova slabost, a građani, sasvim suprotno, nastoje umilostiviti vlast isticanjem slabosti, kojom zapravo, trguju. Organizacioni kapacitet stranaka je manji nego što ga one žele predstaviti, a građani svoju dezorganizaciju (neformalnost) smatraju prednošću u pregovorima sa vlašću. Izbori za savete mesnih zajednica su to i potvrdili. Građani koji su insistirali na spontanoj i neformalnoj mobilizaciji, uspeli su da uđu u savete mesnih zajednica, a opozicione stranke su se pritajile kako građanski neuspeh ne bi bio uračunat u njihov poraz.
Ako se vratimo i smestimo u današnji trenutak, neposredno nakon naše posete Zagrebu i članovima političke platforme i stranke Zagreb je naš! koji su ušli u njihov parlament, kvartovska vijeća i vijeća mjesnih odbora (koji odgovaraju našim savetima mesnih zajednica), ono što u Novom Sadu i Srbiji možemo čuti nije više ni odjek izbornog entuzijazma. Ispostavilo se da je kratkog daha i da je trajao samo nekoliko dana nakon izbora za mesne zajednice. Ponovo su zavladali strah i manipulacija, čime je obezvređeno ono što se imenovalo novim politikama. Spinovima Srpske napredne stranke i njenih koalicionih partnera ponovo su otvorena pitanja nacionalnog identiteta, izjašnjavanja i nezavisnosti, a sve sa ciljem da se skrene pažnja sa problema kriminalizacije vlasti. A pošto su i izbori u najavi, počelo se sa umivanjem dosadašnjih saradnika vlasti koje bi trebalo predstaviti kao opoziciju na narednim izborima.
Svakako, politički kontekst u Srbiji i u Hrvatskoj nije isti, a razlika u odlučnosti da se formira nova politička snaga koja bi uključila građane je ogromna. Od novuma koji je uveden u Hrvatskoj, da se pored formiranja stranke koja je bila potrebna da bi izašli na izbore napravi i platforma koja bi omogućila građanima koji ne žele da budu članovi partije da ipak aktivno učestvuju u oblikovanju zajedničkog političkog delovanja, u Srbiji se odustalo. Kako se čini, od platforme je odustao i pokret Ne davimo Beograd, inače najbliži onome što ovde nazivamo novim politikama. Naši su se sagovornici iz Zagreba listom čudili stavu koji dominira među angažovanim srpskim građanima, a posebno među onima koji su zauzeli mesta u institucijama mesne samouprave, a taj je da njihovo delovanje nije politika i da ono mora biti jasno odvojeno od nje. No nama to kao da postaje normalno jer baš ovih dana (vojvođansko-crnogorski dani) možemo čuti da čak i ljudi koji su članovi partije (Liga socijaldemokrata Vojvodine) insistiraju na depolitizaciji. Kako bi opravdali svoje savezništvo sa Srpskom naprednom strankom, oni kažu da se njihov politički angažman zapravo i ne odigrava u skupštini grada i da politika koju vode nema nikakve veze sa tzv. komunalnom koalicijom u kojoj učestvuju. To bi značilo da je depolitizacija toliko uzela maha da se izabrani skupštinski odbornici odriču političkog programa partije ispred koje u parlamentu učestvuju i na osnovu kojeg su izabrani. Ono što bi moglo da se nametne kao zaključak, a zapravo zaključak koji oni žele da nametnu, jeste da se radi o nezavisnim ekspertima i profesionalcima koji apolitično i u skladu sa javnim interesom upravljaju pojedinim resorima i resursima grada, a ne o kompromitovanim članovima partije u vladajućoj koaliciji. Na delu je, dakle, depolitizacija samih političkih institucija i politike kao institucije.
Vlast, među nama, u nama i protiv nas, onemogućila je udruženi, organizovan i autonoman angažman ljudi, ma koliko to zvučalo neobično, fukoovski ili šizoanalitički.
Međutim, u Zagrebu, odnos prema politici se drugačije doživljava i tretira. Iako možemo zamisliti da je, pored platforme, postojanje partije za izlazak na izbore zapravo kohezivni faktor na kome je baziran nedvosmislen stav da je u pitanju političko delovanje, ono je ipak zasnovano i na drugim, širim shvatanjima i vizijama. Jedno od njih je rad na novoj politici koja počiva na principima široke participacije i otvorenosti, putem uključenja građana u političku platformu i njihovom učešću u institucijama mesne samouprave. Tako danas većinu mesta u zagrebačkim većima gradskih četvrti i mesnih odbora čine članovi ove političke platforme sa svojim stranačkim saborcima – podjednako aktivisti civilnog društva i „obični” građani i građanke koji su se na taj način prvi put politički angažovali u svojim lokalnim sredinama i institucijama mesne samouprave.
Ničeg od ovoga nema u Novom Sadu, a primer izbora za mesne zajednice kao potencijala za formiranje platforme, bez obzira da li bi se iz nje išlo na izbore za skupštinu grada ili samo udruženo i organizovano borilo za očuvanje institucija neposrednog učešća građana u mesnoj samoupravi, dao nam je odgovor na pitanje „Možemo li i mi?”. Vlast, među nama, u nama i protiv nas, onemogućila je udruženi, organizovan i autonoman angažman ljudi, ma koliko to zvučalo neobično, fukoovski ili šizoanalitički.
–
Tekst je objavljen u Biltenu STANAR #13&14, 2021. godine